Apa saja yang lah rja slama n alam pnrapan Pancasla sbaga asar ngara? Bagamana publk aau masyaraka mmakna Pancasla sbaga panangan hup bangsa? Brku aalah brbaga uraan an pmaparan yang akan mnja jawabnya.
Pnrapan Pancasla ar Masa k Masa
Kuukan Pancasla sbaga asar ngara an panangan hup bangsa lah spaka olh sluruh bangsa Inonsa. Akan ap, alam prwujuannya banyak skal mngalam namka aau pasang-suru. Kuukan Pancasla sbaga asar ngara an panangan hup bangsa lah mlalu brbaga pngalaman sjarah yang mmlk ujuan akhr mngubah Pancasla sbaga asar ngara.
Bahkan, sjarah bangsa lah mncaa bahwa prnah aa upaya unuk mnggankan Pancasla sbaga asar ngara an panangan hup bangsa olh olog lan. Upaya n apa gagalkan olh bangsa Inonsa snr. Mskpun mkan, ak brar ancaman rhaap Pancasla sbaga asar ngara suah brakhr.
Tanangan masa kn an masa pan yang rja alam prkmbangan masyaraka Inonsa an una nrnasonal, apa mnja ancaman bag nla-nla Pancasla sbaga asar ngara an panangan hup. Buknya, ar masa k masa, namka yang rja rhaap nla-nla Pancasla sangalah bragam.
Olh karna u, pnng bag ka unuk mmplajar brbaga hal yang rja rhaap Pancasla ar masa k masa. Prwujuan nla-nla Pancasla sbaga asar ngara lah laksanakan sjak masa awal kmrkaan, Or Lama, Or Baru, an masa Rformas sampa skarang. Brku aalah pmaparan ar namka pnrapan Pancasla yang lah rja ar masa k masa.
Pancasla paa Masa Awal Kmrkaan (1945-1959)
Paa pro n, pnrapan Pancasla sbaga asar ngara an panangan hup mnghaap brbaga masalah. D masa awal kmrkaan, rja bbrapa upaya pnympangan an pngganan Pancasla sbaga asar ngara an. Upaya-upaya rsbu anara lan aalah sbaga brku.
1. Pmbronakan Para Komuns Inonsa (PKI) Maun
Pmbronakan n pmpn olh Muso an puncaknya rja paa anggal 18 Spmbr 1948. Tujuan uamanya aalah mnrkan Ngara Sov Inonsa yang brolog komuns. Arnya, pmbronakan n brusaha mnggan Pancasla olh paham komuns. Pmbronakan n paa akhrnya brhasl gagalkan.
2. Pmbronakan Darul Islam/Tnara Islam Inonsa
Pmbronakan Darul Islam aau Tnara Islam Inonsa pmpn olh Skarmaj Marjan Karosuwryo. Paa anggal 7 Agusus 1949 Karosuwryo mnrkan Ngara Islam Inonsa (NII). Tujuan uama rkannya NII aalah unuk mnggan Pancasla sbaga asar ngara ngan syar’a Islam. Tap, grakannya brnangan ngan ajaran Islam yang sbnarnya.
Mrka mlakukan prusakan an pmbakaran rumah-rumah pnuuk, pmbongkaran jalan-jalan kra ap, prampasan hara bna mlk pnuuk, sra mlakukan pnganayaan rhaap pnuuk. Upaya pnumpasan pmbronakan n, mmakan waku yang cukup lama. Karosuwryo brsama para pngkunya baru brhasl angkap paa anggal 4 Jun 1962.
3. Pmbronakan Rpublk Maluku Slaan (RMS)
Rpublk Maluku Slaan (RMS) aalah grakan sparas yang pmpn olh Chrsan Robr Svn Soumokl. RMS brujuan unuk mmbnuk ngaranya snr, yang rkan anggal 25 Aprl 1950. Pulau-pulau rbsarnya aalah Sram, Ambon, an Buru. RMS Ambon kalahkan olh mlr Inonsa paa bulan Novmbr 1950, ap konflk Sram mash brlanju sampa Dsmbr 1963. Kkalahan RMS Ambon brujung paa pngungsan pmrnah RMS k Sram, kmuan mnrkan pmrnahan alam pngasngan Blana paa ahun 1966.
4. Pmrnah Rvolusonr Rpublk Inonsa (PRRI) /Prjuangan Rakya Smsa (Prmsa)
Pmbronakan n pmpn olh Sjarfun Prawrangara an Vnj Sumual paa ahun 1957-1958 Sumara an Sulaws. Grakan n mrupakan bnuk korks unuk pmrnahan pusa paa waku u yang pmpn olh Prsn Sokarno. Prsn Sokarno paa saa u suah sul bahkan ak bsa mnrma masukan aau nasha alam mnjalankan pmrnahan shngga rja kmpangan sosal.
Pmrnah pusa anggap lah mlanggar unang-unang, pmrnahan yang snralss, shngga pmbangunan arah mnja rabakan, an mnmbulkan kakalan alam pmbangunan. Olh karna u, mbulah nsaf olh Prmsa alam upaya mmprbak pmrnahan Inonsa.
5. APRA (Angkaan Prang Rau Al)
Angkaan Prang Rau Al mrupakan mls yang rkan olh Kapn KNIL Raymon Wsrlng paa anggal 15 Januar 1949. Wsrlng mmanang rnya sbaga sang “Rau Al” yang ramalkan akan mmbbaskan Inonsa ar ran an mmmpn ngan al.
Grakan APRA brujuan unuk mmprahankan bnuk ngara fral Inonsa. APRA juga mnunu agar sap Ngara-ngara RIS mmlk nara snr. Paa anggal 23 Januar 1950 APRA mlakukan srangan an mnuuk koa Banung, sra mnguasa markas Saf Dvs Slwang. Namun ak lama kmuan Dvs Slwang brhasl mngambl alh kmbal skalgus mnghnkan pmbronakan n.
Wsrlng mrncanakan unuk mnyrang Jakara, ap usahanya apa gagalkan olh APRIS yng mngrmkan pasukannya yang braa wlayah Jawa Tngah an Jawa Tmur. Slan u upaya yang lakukan olh Drs. Mohama Haa sbaga Prana Mnr RIS brhasl mlakukan prunngan ngan Koms Tngg Blana.
6. Prubahan RIS mnja Ngara Ksauan Rpublk Inonsa
Paa masa n rja prubahan aa Ngara RIS kmbal mnja Ngara Ksauan Rpublk Inonsa. Pro n sbulnya mash mnggunakan asar Ngara Pancasla, namun alam pnrapannya lbh arahkan spr olog lbral yang rnyaa ak apa mnjaga sablas pmrnahan.
Pancasla paa Masa Or Lama (1959-1966)
Pro n knal sbaga pro mokras rpmpn. Dmokras rpmpn mrupakan sbuah ssm mokras yang sluruh kpuusan an pmkran alam pmrnahan ngara, brpusa paa pmmpn Ngara, yang paa masa u aalah Prsn Sokarno.
Dmokras rpmpn cuskan olh Prsn Sokarno karna banyaknya grakan sparas yang mnybabkan kaksablan ngara, rsnanya pmbangunan konom, sra baan konsuan yang gagal mnjalankan ugasnya unuk mnyusun UUD.
Walaupun konsus ngara suah kmbal paa UUD NRI Tahun 1945, namun plaksanaannya mash rapa pnympangan rhaap UUD NRI Tahun 1945. Bbrapa pnympangan rhaap Pancasla an UUD NRI Tahun 1945, anaranya sbaga brku.
Paa pro n, rja Pmbronakan PKI anggal 30 Spmbr 1965 yang pmpn olh D.N A yang ngn mnjakan ngara Inonsa sbaga ngara komuns, sra mnggan Pancasla ngan paham komuns. Pmbronakan brhasl gagalkan, an smua plakunya brhasl angkap.
Pancasla paa Masa Or Baru
Paa masa n kbbasan brpolk baas ngan jumlah para polk yang rbaas paa ga para saja, yau Para Prsauan Pmbangunan (PPP), Golongan Karya (Golkar), an Para Dmokras Inonsa (PDI).
Dbaasnya kbbasan prs an kbbasan brpnapa, rbuk ngan banyaknya kasus brlnya bbrapa sura kabar aau majalah hngga cabu sura zn pnrbannya ngan alasan lah mmbrakan prswa yang brnangan ngan kbjakan pmrnah.
Bbrapa akvs polk yang mnyuarakan asprasnya alam mngkrk kbjakan pmrnah, bbrapa lama kmuan brakan hlang aau angkap. Munculnya bbrapa prswa planggaran hak asas manusa, spr kasus Tanjung Prok, kasus Marsnah, kasus warawan Un ar Haran Brnas Yogyakara, an lan-lan.
Pancasla paa Masa Rformas (1998 – skarang)
Paa masa Rformas, pnrapan Pancasla sbaga asar ngara rus mnghaap brbaga anangan. Pnrapan Pancasla ak lag haapkan paa ancaman pmbronakan-pmbronakan yang ngn mnggan Pancasla ngan olog lan. Akan ap, lbh haapkan paa kons khupan masyaraka yang warna olh khupan yang srba bbas.
Kbbasan yang mwarna khupan masyaraka Inonsa saa n, mlpu brbaga macam bnuk, mula ar kbbasan brbcara, brorgansas, brksprs, an sbaganya. Kbbasan rsbu, sau ss apa mmacu kravas masyaraka, ap ss lan juga bsa mnaangkan ampak ngaf yang mrugkan bangsa Inonsa snr.
Tanangan lan alam pnrapan Pancasla ra Rformas aalah mnurunnya rasa prsauan an ksauan anara ssama warga bangsa saa n. Hal n ana ngan aanya konflk bbrapa arah, awuran anarplajar, sra nak kkrasan yang jakan sbaga ala unuk mnylsakan prmasalahan.
Dnamka Nla-Nla Pancasla Ssua ngan Prkmbangan Zaman
Drmanya Pancasla sbaga asar ngara an panangan hup bangsa mmbawa konskuns logs bahwa nla-nla Pancasla jakan lanasan pokok, lanasan funamnal bag pnylnggaraan ngara Inonsa.
Nla-nla asar Pancasla apa mnysuakan r ngan prkmbangan zaman. Nla-nla rsbu ap apa rapkan alam brbaga khupan bangsa ar masa k masa. Hal rsbu karnakan Pancasla mrupakan olog yang brsfa rbuka. Apa u olog rbuka? Brku aalah pmaparannya.
Hakka Iolog Trbuka
Trapa bbrapa pnapa para ahl an pakar yang mmbrkan fns olog. Bbrapa pngran olog rbuka mnuru para ahl rsbu anaranya aalah sbaga brku.
Kuukan Pancasla sbaga Iolog Trbuka
Krbukaan Pancasla, mnganung pngran bahwa Pancasla snanasa mampu brnraks scara nams. Nla-nla Pancasla ak brubah, namun plaksanaannya ssuakan ngan kbuuhan an anangan nyaa yang ka haap alam sap waku.
Nla-nla Pancasla ak brubah, namun plaksanaannya ssuakan ngan kbuuhan an anangan nyaa yang ka haap alam sap waku. Hal rsbu unuk mngaskan bahwa olog Pancasla brsfa akual, nams, anspaf, sra snanasa mampu mnysuakan r ngan prkmbangan zaman, lmu pngahuan, knolog, sra namka prkmbangan aspras masyaraka.
Krbukaan olog Pancasla harus slalu mmprhakan:
Nla-nla Krbukaan Iolog Pancasla
Brasarkan uraan aas, Mnuru Tm Kmkbu (2017, hlm. 16) krbukaan olog Pancasla mnganung nla-nla sbaga brku.
1. Nla asar
Yau hakka klma sla Pancasla: Kuhanan Yang Maha Esa; kmanusaan yang al an braab; prsauan Inonsa; krakyaan yang pmpn olh hkma kbjaksanaan alam prmusyawaraan/ prwaklan; kalan sosal bag sluruh rakya Inonsa.
Nla-nla asar rsbu, brsfa unvrsal shngga alamnya rkanung caca, ujuan, sra nla-nla yang bak an bnar. Nla asar n brsfa ap an mlka paa klangsungan hup ngara. Nla asar Pancasla slanjunya jabarkan alam pasal-pasal Unang-Unang Dasar Ngara Rpublk Inonsa Tahun 1945.
Aapun prwujuan nla asar Pancasla sbaga olog rbuka rsbu aalah sbaga brku.
2. Nla nsrumnal
Nla nsrumnal n sbaga pnjabaran ar nla-nla asar olog Pancasla brupa prauran prunangan an lmbaga plaksanaannya. Msalnya; UUD, kapan MPR, UU, sra prauran prunangunangan lannya. Dapa ssuakan ngan prkmbangan zaman an aspras masyaraka brasarkan nla-nla Pancasla.
3. Nla prakss
Mrupakan ralsas ar nla-nla nsrumnal brupa suau pngalaman nyaa alam khupan shar-har alam brmasyaraka, brbangsa, an brngara. Dalam ralsas prakss nlah, pnjabaran nla-nla Pancasla snanasa brkmbang an slalu apa lakukan prubahan an prbakan (rformas) ssua ngan prkmbangan zaman an aspras masyaraka, shngga Pancasla mrupakan olog rbuka.
Dmns Pancasla
Suau olog juga harus mampu ralsaskan alam khupan nyaa. Olh karna u, Pancasla sbaga olog rbuka scara srukural mmlk ga mns yau sbaga brku.
1. Dmns alsm
Dmns alsm mnkankan bahwa nla-nla asar yang rkanung alam Pancasla yang brsfa ssmas, rasonal, an mnyluruh u, paa hakkanya brsumbr paa flsafa Pancasla. Hal u karna sap olog, brsumbr paa suau nla-nla flosofs aau ssm flsafa. Dmns alsm yang rkanung alam Pancasla, mampu mmbrkan harapan, opmsm, sra mmbrkan movas pnukungnya unuk brupaya mwujukan ca-ca bangsa.
2. Dmns normaf
Dmns normaf mnganung pngran bahwa nla-nla yang rkanung alam Pancasla, prlu jabarkan alam suau ssm norma. Arnya, Pancasla rkanung alam Pmbukaan Unang-Unang Dasar Ngara Rpublk Inonsa Tahun 1945 yang mrupakan rb hukum rngg alam Ngara Rpublk Inonsa sra mrupakan saasfunamnalnorm aau “pokok kaah ngara yang funamnal”. Dngan kaa lan, agar Pancasla mampu jabarkan k alam langkah-langkah yang brsfa oprasonal, maka prlu mmlk norma aau auran hukum yang jlas.
3. Dmns ralas
Dmns rlas mnganung makna bahwa suau olog harus mampu mncrmnkan ralas khupan yang brkmbang alam masyaraka. Pancasla mmlk kluwsan yang mmungknkan aanya pngmbangan pmkran-pmkran baru yang rlvan nang rnya, anpa mnghlangkan aau mngngkar hakka yang rkanung alam nla- nla asarnya. Olh karna u, Pancasla harus mampu jabarkan alam khupan masyarakanya scara nyaa, bak alam khupan shar-har maupun alam pnylnggaraan ngara (Alfan, 1992, hlm. 195).
Prwujuan Nla-nla Pancasla alam Brbaga Khupan
Prwujuan nla-nla pancasla apa lha ar brbaga bang khupan. Bbrapa bang khupan rsbu mlpu: bang polk an hukum, konom, sosal buaya, sra bang prahanan an kamanan. Brku aalah pmaparan ar prwujuan nla pancasla paa masng-masng bang.
Prwujuan Nla-Nla Pancasla alam Bang Polk an Hukum
Prkmbangan bang polk, mlpu prsoalan lmbaga ngara, hak asas manusa, mokras, an hukum. Pmbangunan ngara Inonsa sbaga ngara morn, salah saunya aalah mmbangun ssm pmrnahan yang ssua ngan prkmbangan zaman. Aapun lmbaga ngara baru ssua ngan amanmn UUD NRI Tahun 1945 aalah DPD, MK, an KY. Lmbaga baru n, haruslah ssua ngan ssm pmrnahan yang brasarkan nla-nla Pancasla.
Bangsa Inonsa mngharga hak asas manusa ssua ngan nla-nla Pancasla, bukan hak asas manusa yang mnguamakan kbbasan nvu aau mnguamakan kwajban anpa mngharga hak nvu. Hak asas manusa Inonsa jwa olh nla Kuhanan Yang Maha Esa, kmanusaan yang al an braab, prsauan Inonsa, an krakyaan yang pmpn olh hkma kbjaksanaan alam prmusyawaraan/prwaklan, sra mwujukan kalan sosal bag sluruh rakya Inonsa.
Pancasla juga wujukan alam Dmokras Pancasla ngr n. Dmokras Pancasla aalah ssm mokras yang umbuh ar ras nla-nla buaya bangsa. Dmokras n mnguamakan musyawarah mufaka an kkluargaan yang ak brasarkan omnas mayoras maupun ran mnoras.
Smnara u pmbangunan alam bang hukum arahkan paa rcpanya ssm hukum nasonal yang brasarkan Pancasla. Hukum nasonal harus brsumbr paa nla-nla Pancasla sbaga sumbr ar sgala sumbr hukum. Prauran prunang-unangan yang brlaku ak bolh brnangan ngan nla-nla Pancasla yang apa susun brasarkan norma sosal yang brlaku alam masyaraka Inonsa maupun ar luar, namun ap ssua ngan nla-nla Pancasla.
Prwujuan Nla-Nla Pancasla alam Bang Ekonom
Ssm prkonoman yang kmbangkan aalah ssm konom yang jwa olh nla-nla Pancasla. Lanasan oprasonal ssm konom yang brasarkan nla-nla Pancasla gaskan alam UUD Ngara Rpublk Inonsa Tahun1945 Pasal 33, yang mnyaakan bbrapa hal brku.
Olh karna u, brbaga wuju ssm konom, bak yang suah aa alam masyaraka Inonsa maupun sbaga bnuk pngaruh asng, apa kmbangkan slama mash ssua ngan nla-nla Pancasla.
Prwujuan Nla-nla Pancasla alam Bang Sosal Buaya
Masyaraka Inonsa, slalu mngalam prubahan sosal an buaya. Agar prubahan rsbu ap rarah paa rwujunya masyaraka brasarkan Pancasla, ssm nla sosal an buaya alam masyaraka kmbangkan ssua ngan nla-nla Pancasla.
Ssm nla sosal yang aa alam masyaraka Inonsa, rus kmbangkan agar lbh maju an morn. Olh karna u, pross mornsas prlu rus kmbangkan. Mornsas ak brar wsrnsas aau mnru bangsa bara, namun lbh arkan sbaga pross prubahan mnuju k arah kmajuan anpa mnghlangkan nas bangsa.
Nla-nla sosal yang suah aa alam masyaraka yang ssua ngan Pancasla, spr kkluargaan, musyawarah, sra goong royong, rus plhara an warskan kpaa gnras mua. Dmkan juga nla-nla sosal ar luar, spr smanga bkrja kras, ksplnan, an skap lmah, apa rma ssua nla-nla Pancasla.
Prwujuan Nla-nla Pancasla alam Bang Prahanan an Kamanan
Pmbangunan alam bang prahanan an kamanan, scara gas nyaakan alam UUD Ngara Rpublk Inonsa Tahun 1945 Pasal 27 aya (3) yang mnyaakan bahwa pmblaan ngara mrupakan hak an kwajban sap warga ngara. Dmkan juga Pasal 30 aya (1) UUD Ngara Rpublk Inonsa Tahun 1945, mnyaakan bahwa sap warga ngara brhak an wajb ku sra alam usaha prahanan an kamanan ngara.
Usaha prahanan an kamanan ngara Inonsa laksanakan mlalu ssm prahanan an kamanan rakya smsa. Dngan mkan, kua pasal n mngaskan prlunya parspas sluruh rakya alam upaya bla ngara sra usaha prahanan an kamanan ngara.
Bnuk parspas rakya alam pmblaan ngara suah aa alam masyaraka. Hal rsbu bukkan ngan aanya kgaan rona malam aau ssm kamanan lngkungan (Sskamlng) yang mlbakan masyaraka scara brganan. D bbrapa arah, juga rapa lmbaga masyaraka aau aa yang brugas mnjaga kamanan masyaraka, spr Pcalang Bal.